LECZENIE RAN 2024; 21 (4)

Opis przypadku | Case report

Ropień odbytu leczony terapią podciśnieniową oraz fibryną bogatopłytkową

The use of negative pressure therapy and platelet-rich fibrin in the treatment of perianal abscess

Bożena Styk1, Mariola Mendrycka2, Agnieszka Woźniak-Kosek3

1 Warszawska Akademia Medyczna Nauk Stosowanych w Warszawie

2 Katedra Pielęgniarstwa, Wydział Nauk Medycznych i Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Radomski im. K. Pułaskiego w Radomiu

3 Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej, Wojskowy Instytut Medyczny – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

Adres do korespondencji

Bożena Styk, Warszawska Akademia Medyczna Nauk Stosowanych w Warszawie, ul. Okopowa 59, 01-043 Warszawa, e-mail: bstyk@wam.edu.pl

Nadesłano: 4.01.2025; Zaakceptowano: 6.02.2025

LECZENIE RAN 2024; 21 (4): 108–114

DOI: 10.60075/lr.v21i4.84

Article (PDF)

Spis treści:

Streszczenie
Wprowadzenie
Opis przypadku
Omówienie
Oświadczenia
Piśmiennictwo

Streszczenie

Ropień okołoodbytniczy to choroba, której leczenie jest procesem długotrwałym i uciążliwym dla pacjenta. Prowadzi ona do istotnego obniżenia jakości życia pacjenta i niejednokrotnie zmusza go do czasowego wyłączenia się z dotychczasowych aktywności. Ropnie odbytu, pomimo stosowania zaawansowanych schematów leczenia, charakteryzują się tendencją do nawrotów i powikłań, stanowiąc niejednokrotnie wskazanie do hospitalizacji chorego. Poprawa jakości życia pacjenta jest głównym celem opracowywania nowoczesnych metod leczenia, wśród których istotne znaczenie odgrywa terapia podciśnieniowa i coraz częściej stosowane preparaty bogatopłytkowe, zarówno w postaci iniekcyjnej jak i w postaci opatrunków autologicznych.

W pracy zaprezentowano studium przypadku 56-letniej pacjentki, u której doszło do samoistnego pęknięcia ropnia okołoodbytniczego. W leczeniu zastosowano terapię podciśnieniową, co umożliwiło skuteczną ewakuację ropnej wydzieliny z kanału ropnia i istotne zmniejszenie rozmiarów rany. W drugim etapie leczenia, dzięki zastosowaniu fibryny bogatopłytkowej w postaci iniekcji i opatrunku autologicznego zaaplikowanego do kanału ropnia, w szybkim tempie uzyskano wygojenie rany.

Holistyczny sposób leczenia zastosowany u pacjentki przyniósł rezultat w postaci pełnego wygojenia rany w stosunkowo krótkim czasie i uzyskania dobrej jakości blizny. Synergistyczne połączenie różnych metod zastosowanych w leczeniu pacjentki wydaje się być rozwiązaniem ciekawym, skutecznym i możliwym do zastosowania u innych pacjentów w podobnej sytuacji klinicznej.

Słowa kluczowe: ropień okołoodbytniczy, terapia podciśnieniowa, opatrunek autologiczny, fibryna bogatopłytkowa.

Abstract

The treatment of perianal abscess is a long-term and burdensome process for the patient. It leads to a significant decrease in the patient’s quality of life and often forces them to temporarily withdraw from their previous activities. Anal abscesses, despite the use of advanced treatment regimens, are characterized by a tendency to recur and complications, often constituting an indication for hospitalization of the patient. Improving the patient’s quality of life is the main goal of developing modern treatment methods, among which negative pressure therapy and increasingly used platelet-rich preparations, in the form of injection and/or autologous dressings, play an important role.

The paper presents a case study of a 56-year-old patient who had a spontaneous rupture of a perianal abscess. Negative pressure therapy was used in the treatment, which enabled effective evacuation of purulent discharge from the abscess canal and a significant reduction in the size of the wound. In the second stage of treatment, thanks to the use of platelet-rich fibrin in the form of an injection and an autologous dressing applied to the abscess channel, the wound healed quickly.

The holistic treatment method used in the patient resulted in complete wound healing in a relatively short time and obtaining a good quality scar. The synergistic combination of various methods used in the treatment of the patient seems to be an interesting, effective solution that can be used in other patients in a similar clinical situation.

Key words: perianal abscess, negative pressure therapy, rich-platelet fibrin.

Wprowadzenie

Ropień odbytu to zamknięta przestrzeń w tkankach miękkich w okolicy odbytu i odbytnicy zawierająca ropę i bakterie. W piśmiennictwie naukowym ropień odbytu traktowany jest jako ostry przypadek chirurgiczny [1]. Choroba rozwija się najczęściej na tle zapalenia krypty odbytowej i gruczołów odbytowych Hermanna, którym sprzyjają przewlekłe zaparcia [2, 3]. Wśród pozostałych przyczyn powstawania ropni odbytu wskazuje się choroby zapalne dolnego odcinka układu pokarmowego, np. chorobę Leśniowskiego-Crohna [4], a także nowotwory odbytnicy i odbytu, zmiany popromienne, urazy jatrogenne, urazy powstałe przy stosunkach analnych, wypadkach, samookaleczeniach, ciałach obcych, gruźlicę, zakażenie HIV, chłoniaki, białaczkę lub promienicę [1]. Ropnie odbytu są systematyzowane na podstawie klasyfikacji Cormana, w oparciu o ich lokalizację w przestrzeniach anatomicznych. Wyróżnia się następujące rodzaje ropni: przyodbytowe, kulszowo-odbytnicze, miedniczno-odbytnicze, międzyzwieraczowe oraz tzw. nietypowe. Do charakterystycznych objawów klinicznych należą: ból nasilający się podczas defekacji oraz zmianie pozycji, uczucie rozpierania i dyskomfortu, objaw chełbotania, miejscowy obrzęk i wzmożone ucieplenie, niekiedy zaburzenia dyzuryczne, takie jak częstomocz i zatrzymanie moczu, a u mężczyzn może pojawić się ropna wydzielina z prącia. Możliwe jest również pojawienie się objawów ogólnoustrojowych takich jak podwyższona temperatura ciała, dreszcze, pogarszające się samopoczucie [5]. Diagnostyka poza badaniem proktologicznym oparta jest na wykonaniu USG endorektalnego, tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego miednicy i krocza. Małe, wcześnie wykryte ropnie odbytu można leczyć zachowawczo (nakłucie i ewakuację ropy strzykawką i antybiotykoterapię). Jednak w większości przypadków wymagają leczenia zabiegowego (nacięcia i drenażu). Celem jest taka strategia postępowania, która zapewnia drenaż ropnia przy jednoczesnym oszczędzeniu tkanek okalających [6, 7]. W związku z tym wyjątkowo korzystne rezultaty może przynieść w tym przypadku zastosowanie terapii podciśnieniowej, która izoluje ranę od otoczenia i zapewnia stały drenaż wydzieliny [8]. Istotą terapii podciśnieniowej jest wytworzenie w ranie ujemnego ciśnienia, niższego niż atmosferyczne, co prowadzi do poprawy krążenia w dnie rany, powstawania nowych naczyń włosowatych, proliferacji komórek oraz tworzenia się ziarniny [9]. Podstawowe mechanizmy działania terapii podciśnieniowej ran (ang. negative pressure wound therapy, NPWT) to makrodeformacja, mikrodeformacja, eliminowanie wysięku oraz kształtowanie środowiska rany. Mechanizmy te powodują z kolei wtórne reakcje w postaci neurogenezy, angiogenezy, modulacji zapalnej i zmniejszenie liczby drobnoustrojów w ranie [10]. Istotnym elementem działania NPWT jest również wspomaganie autolitycznego procesu oczyszczania rany i minimalizowanie obrzęku [11].

W leczeniu ropni odbytu i przetok okołoodbytniczych znajdują także zastosowanie zatyczki i klej fibrynowy [12–15]. Autologiczny klej fibrynowy (autologous fibrin glue – AFG) oraz fibryna bogatopłytkowa (platelet-rich fibrin – PRF) stanowią drugą generację preparatów bogatopłytkowych pozyskiwanych z krwi własnej pacjenta. Protokół pozyskiwania PRF został opracowany we Francji przez J. Choukrouna i wsp. w 2000 r. [16]. Fibryna bogatopłytkowa jest zbudowana z trójwymiarowej, bogatej w płytki krwi i leukocyty matrycy fibrynowej, która zawiera cytokiny, komórki macierzyste i czynniki wzrostu, co sprzyja rozwojowi mikrowaskularyzacji i migracji komórek nabłonkowych [17]. Modyfikowanie parametrów wirowania krwi umożliwia uzyskanie 3 rodzaje PRF: fibryna bogata w płytki i leukocyty (leukocyte- and platelet-rich fibrin – L-PRF), zaawansowana fibryna bogatopłytkowa (advanced platelet-rich fibrin – A-PRF) oraz iniekcyjna fibryna bogatopłytkowa (injectable platelet-rich fibrin – I-PRF) [18]. Z A-PRF można formować błony zaporowe lub korki [19]. Preparaty bogatopłytkowe skutecznie wspomagają gojenie poprzez zmniejszenie procesu zapalnego, przyspieszenie angiogenezy oraz redukcję niepożądanych objawów, natomiast stopniowe uwalnianie czynników wzrostu przez okres
do 4 tygodni zapewnia stymulację tkanek do gojenia rany [20]. Preparaty bogatopłytkowe znajdują zastosowanie w ortopedii, medycynie sportowej, kardiochirurgii, ginekologii, chirurgii ogólnej, chirurgii plastycznej, dermatologii, medycynie estetycznej, laryngologii, inżynierii tkankowej, a także w wielu specjalizacjach stomatologicznych [21].

Materiał i metody

W badaniu zastosowano metodę studium przypadku z analizą piśmiennictwa, opublikowanego w bazie PubMed i Google Scholar na podstawie słów kluczowych: „opatrunki autologiczne”, „fibryna bogatopłytkowa” i „ropień okołoodbytniczy”.

Opis przypadku

Pacjentka, lat 56, zgłosiła się na komercyjny pobyt do ośrodka rehabilitacji. Według danych z wywiadu chora obciążona cukrzycą, nadciśnieniem tętniczym, otyłością oraz chorobą zwyrodnieniową stawów kolanowych. W okresie bezpośrednio poprzedzającym turnus była hospitalizowana z powodu sepsy przez 4 tygodnie. Chora leżąca, osłabiona, samodzielna jedynie w obrębie łóżka. W okolicy kości krzyżowej na prawym pośladku w bliskim sąsiedztwie szpary pośladkowej czerwona zmiana skórna wielkości 5 × 5 cm, tkanki okalające twarde, nadmiernie ucieplone. Zmiana w karcie wypisowej ze szpitala opisana jako odleżyna. Pacjentka negowała dolegliwości bólowe, ale przyjmowała duże ilości leków przeciwbólowych z powodu bólów stawowych. W trzecim dniu turnusu nastąpiło samoistne pęknięcie zmiany, czemu towarzyszył wyciek dużych ilości cuchnącej, ropnej wydzieliny (ryc. 1.).

Chora podała, że przed hospitalizacją cierpiała z powodu silnych zaparć z towarzyszącym silnym bólem w okolicy okołoodbytniczej. W badaniu fizykalnym stwierdzono obecność około 15-centymetrowego kanału w tkankach miękkich prawego pośladka. Z podejrzeniem samoistnego pęknięcia ropnia odbytu skierowano pacjentkę na konsultację proktologiczną, gdzie uzyskano potwierdzenie wstępnego rozpoznania.

Wdrożone postępowanie

Po uzyskaniu zgody pacjentki rozpoczęto terapię NPWT z zastosowaniem stałego podciśnienia o wartości 140 mg Hg. Przyjęto następujący protokół postępowania z raną: higiena okalających tkanek wodą z dodatkiem emulsji z antyseptykiem
o działaniu dekontaminującym, antyseptyka kanału podchlorynem za pomocą strzykawki typu janeta, płukanie kanału 0,9-procentowym roztoworem NaCl. Jako warstwę kontaktową zastosowano neutralny opatrunek siatkowy. Opatrunki wymieniano co 72 godziny, zbiornik na wydzielinę w zależności od potrzeb. Terapię podciśnieniową stosowano przez 4 tygodnie. Wykonano w sumie 10 zmian opatrunków. Po istotnym zmniejszeniu ilości wydzieliny z rany oraz zmniejszeniu rozmiaru kanału podjęto decyzję o zakończeniu terapii podciśnieniowej. W okolicy kanału zastosowano 4 ml I-PRF w iniekcjach, a do kanału wprowadzono opatrunek autologiczny A-PRF wytworzony w oparciu o opatentowaną procedurę KEYMED, który utrzymano przez 7 dni. Przez kolejne 2 tygodnie ranę zaopatrywano żelem zawierającym wielkocząsteczkowy kwas hialuronowy połączony z jodkiem potasu. Preparat aplikowano w szczelinę rany za pomocą strzykawki, ubytek tkankowy wypełniano neutralnym opatrunkiem z hydrofobowej siateczki tiulowej, a całość zabezpieczano opatrunkiem wtórnym piankowym.

Uzyskany efekt

Po 7 tygodniach zaopatrywania rany uzyskano jej całkowite wygojenie. Zrezygnowano ze stosowania opatrunków. Pacjentce zalecono pielęgnację okolicy odbytu delikatnymi środkami myjącymi o neutralnym pH, delikatne osuszanie oraz natłuszczanie skóry i wnikliwą obserwację w kierunku niepokojących zmian. Poza wygojeniem się rany nastąpiła również bardzo wyraźna poprawa ogólnego stanu zdrowia, chora stała się samodzielna i zaczęła się poruszać z pomocą kul łokciowych. Poprawił się stan psychiczny pacjentki. Ustabilizowały się również wykładniki stanu zapalnego.

Omówienie

Gojenie ran jest bardzo złożonym procesem, zależnym od skomplikowanych, powiązanych ze sobą czynników [22]. Dlatego też w leczeniu ran bardzo istotne jest podejście holistyczne, które opiera się na filozofii kompleksowego spojrzenia na całą osobę i jest ono dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta. Do najważniejszych elementów opieki holistycznej należą: identyfikowanie i leczenie przyczyn, które spowodowały powstanie rany (infekcje, niewłaściwe odżywienie, stany zapalne, zaburzenia układu odpornościowego), zwiększenie podaży białka, witamin i minerałów, odpowiednia aktywność fizyczna, zarządzanie stanem psychicznym pacjenta oraz wsparcie społeczne i edukacja [23–28].
Te wszystkie elementy uwzględniono w opiece nad opisywaną pacjentką. Poprzez zastosowanie odpowiedniej diety i zwiększenie podaży płynów doustnych wyeliminowano zaparcia. Dodatkowo włączono suplementację żywieniową w postaci bezcukrowych Nutridrinków i Arginilanu. Udział w zajęciach z fizjoterapeutą zapewnił pacjentce optymalny poziom aktywności fizycznej, pomimo obecnych początkowo ograniczeń
ruchowych.

U opisanej pacjentki stosowano produkty zgodne z wytycznymi międzynarodowego konsensusu „Higiena rany” oraz rekomendacjami Polskiego Towarzystwo Leczenia Ran [29, 30]. Do mycia skóry wykorzystywano emulsję myjącą z zawartością oktenidyny, natomiast kanał rany płukany był granudacynem, który należy do grupy podchlorynów i zalecany jest, zgodnie z konsensusem Kramera w sytuacji płukania rany bez drenażu [31].

Proces gojenia rany można skutecznie przyspieszyć poprzez zastosowanie kontrolowanego podciśnienia. Terapia ma na celu odprowadzenie wydzieliny z rany, minimalizowanie obrzęku, skurcz tkanek oraz stymulowanie wzrostu ziarniny w dnie. Poprawia się również przepływ limfatyczny i zaopatrzenie tkanek w tlen i składniki odżywcze [32]. Mouës i wsp. w badaniu klinicznym potwierdzili zmniejszenie rany dzięki NPWT o 3,8% dziennie [33]. Ashby i wsp. udowodnili lepsze gojenie ran przy użyciu NPWT w porównaniu z opatrunkami wilgotnymi [34], natomiast Ford i wsp. w swoim badaniu wykazali, że NPWT szybciej zmniejsza obszar rany w porównaniu z opatrunkami żelowymi [35].

W przypadku opisywanej pacjentki zastosowanie NPWT przyniosło szereg korzyści. Podłączenie urządzenia wyeliminowało nieprzyjemny zapach wyczuwalny w otoczeniu chorej, co znacznie wpłynęło na poprawę jej stanu psychicznego. Już po 9 dniach stosowania terapii uzyskano eliminację obrzęku okolicznych tkanek (ryc. .2).

W trakcie stosowania NPWT obserwowano stale utrzymującą się tendencję do spłycania i obkurczania się kanału ropnia, poprawie uległa także kondycja skóry w okolicy rany (ryc. 3.).

Ogromną korzyścią była również efektywna ewakuacja z obszaru ropnia 1500 ml wydzieliny ropnej. Poprzez leczenie NPWT uzyskano zmniejszenie obszaru rany z jednoczesnym spłyceniem kanału ropnia do około 7 cm.

Preparaty bogatopłytkowe znajdują coraz szersze zastosowanie w różnych obszarach medycyny. McAleer i wsp., badając wpływ PDGF i trombiny na proces gojenia ran przewlekłych, wykazali szybszą epitelializację i zamykanie rany w porównaniu z klasycznym leczeniem chirurgicznym. Pozwala to więc na stwierdzenie, że zastosowanie autologicznych preparatów bogatopłytkowych przyspiesza gojenie ran przewlekłych i istotnie wpływa na ich zmniejszenie [36, 37]. Daje to bardzo duże nadzieje na podniesienie skuteczności w leczeniu pacjentów z trudno gojącymi się ranami czy owrzodzeniami. Niektórzy autorzy twierdzą nawet, że preparaty bogatopłytkowe będą złotym standardem XXI wieku w leczeniu ran [38, 39]. W leczeniu ran możliwe jest zastosowanie zarówno L-PRF, jak i A-PRF jako opatrunku autologicznego stosowanego bezpośrednio na ranę w postaci opatrunku lub I-PRF w postaci iniekcji w obrębie trudno gojących się owrzodzeń [40–44]. Fibryna bogatopłytkowa stymuluje tworzenie nowych naczyń krwionośnych zarówno po zastosowaniu in vitro, jak i in vivo. Ratajczak i wsp. przedstawili pełną charakterystykę potencjału angiogennego L-PRF, w którym stwierdzono duże stężenia ligandów receptora chemokinowego CXC 2 (CXCR-2) i naskórkowego czynnika wzrostu (epithelial growth factor – EGF). Fibryna bogata w płytki i leukocyty w sposób bardzo istotny wspomaga proces angiogenezy: proliferację śródbłonka, migrację i tworzenie naczyń [45].

W przypadku opisywanej pacjentki w procesie zaopatrywania rany zastosowano zarówno I-PRF, jak i A-PRF. W efekcie już po 7 dniach po zastosowaniu PRF, zaobserwowano przyspieszenie gojenia rany, uzyskano spłycenie kanału ropnia do 2 cm oraz jego istotne zwężenie (ryc. 4.).

Kwas hialuronowy wykazuje działanie przeciwzapalne i przyspieszające gojenie ran, a jego korzystne działanie udowodniono zarówno w badaniach in vitro, jak i in vivo. Wyniki badań wskazały na takie efekty działania jak redukcja obszaru rany, zwiększenie ilości ziarniny, mniejsza ilość włóknika w ranie oraz skrócenie czasu gojenia [46]. Lee i wsp. wykazali w swoich badaniach, że kwas hialuronowy doprowadził do całkowitego wygojenia owrzodzeń u 84,4% (11/13) pacjentów – w porównaniu z placebo 41,6% (5/12), a ponadto badacze stwierdzili szybsze tempo gojenia ran [47]. Na rynku polskim dostępny jest żel przeznaczony do leczenia ran płytkich i szczelinowych, który zawiera wielkocząsteczkowy kwas hialuronowy w połączeniu z kompleksem jodku potasu. Preparat ten stymuluje syntezę cytokin przeciwzapalnych [48]. Po przeprowadzeniu badań na modelu zwierzęcym stwierdzono, że zastosowanie produktu doprowadziło w ciągu 7 dni do wygojenia 37% powierzchni rany, podczas gdy w grupie kontrolnej obszar ten wynosił tylko 25%. Zaobserwowano dodatkowo przyspieszenie obkurczania się rany w pierwszych dniach leczenia, a tworzący się naskórek był grubszy i dobrze uwodniony [49]. W szeregu badań wykazano również skuteczność preparatu w przypadku leczenia zespołu stopy cukrzycowej i owrzodzeń żylnych [50].

W opisywanym przypadku pacjentki na końcowym etapie leczenia zastosowano żel z kwasem hialuronowym, co doprowadziło do ostatecznego wygojenia i zamknięcia rany w okolicy okołoodbytniczej (ryc. 5.).

Leczenie trwało 7 tygodni, a w trakcie jego trwania nie odnotowano żadnych powikłań. Po zakończonym leczeniu uzyskano dobrej jakości bliznę (ryc. 6.).

Przybliżony koszt leczenia wyniósł 4000,00 zł.

Wnioski

Przedstawiony w pracy model leczenia ropnia odbytu wydaje się bardzo ciekawym i skutecznym sposobem postępowania, możliwym do zastosowania również u innych pacjentów w podobnej sytuacji klinicznej. Kompleksowy i wielokierunkowy sposób leczenia, uwzględniający synergistyczne oddziaływanie poszczególnych metod, dobranych w oparciu o aktualny stan rany, umożliwił całkowite i szybkie zagojenie rany.

Oświadczenia

Autorki deklarują brak konfliktu interesów.

Praca nie uzyskała finansowania zewnętrznego.

Zgoda Komisji Bioetycznej nie była wymagana.

Piśmiennictwo

  1. Fugita FR, Santos CH, Ribeiro CO. Epidemiological profile of patients with fistula in ano. J Coloproctology 2020; 40: 1–7. DOI: 10.1016/
    j.jcol.2019.09.009.
  2. Bielecki K, Nazewnictwo w Proktologii, Podstawowe pojęcia i definicje. Postępy Nauk Medycznych 2013; 26: 526–530.
  3. Kołodziejczak M. Część ogólna – epidemiologia i etiopatogeneza. W: Ropnie i przetoki odbytu. Wydawnictwo Medyczne Borgis, Warszawa 2003; 9–10.
  4. Panés J, Rimola J. Perianal fistulizing Crohn’s disease: pathogenesis, diagnosis and therapy. Nat Rev Gastroenterol Amp Hepatol 2017; 14: 652–664. DOI: 10.1038/nrgastro.2017.104.
  5. Rizzo JA, Naig AL, Johnson EK. Anorectal abscess and fistula-in-ano: evidence-based management. Surg Clin North Am 2010; 90. DOI: 10.1016/j.suc.2009.10.001.
  6. Yamana T. Japanese Practice Guidelines for Anal Disorders II. Anal fistula. J Anus Rectum Colon 2018; 2:103–109. DOI: 10.23922/jarc.2018-009
  7. Sneider EB, Maykel JA. Anal abscess and fistula. Gastroenterol Clin North Am 2013; 42: 773–784. DOI: 10.1016/j.gtc.2013.08.003.
  8. Ścisło L. Zastosowanie podciśnieniowego systemu leczenia ran. W: Walewska E, Ścisło L (red.). Procedury pielęgniarskie w chirurgii. Wyd. Lek. PZWL , Warszawa: 2012; 125–128.
  9. Borejsza-Wysocki M, Krokowicz Ł. Mechanizm działania terapii podciśnieniowej. W: Banasiewicz T, Zieliński M (red.). Terapia podciśnieniowa ran. Termedia, Poznań 2015; 31–33.
  10. Banasiewicz T. NPWT sentenced to success. Negative Pressure Wound Therapy 2014; 1–4.
  11. Bobkiewicz A. Terminologia związana z terapią podciśnieniową. W: Banasiewicz T, Zieliński M (red.). Terapia podciśnieniowa ran. Termedia, Poznań 2015; 25–30.
  12. Copija A, Janiszewska J, Maruszczak P i wsp. Leczenie przetok odbytu w latach 2006-2012 w Katedrze i Oddziale Klinicznym Chirurgii Ogólnej i Gastroenterologicznej ŚUM w Bytomiu. Nowa Medycyna 2013; 3: 95–100.
  13. Khadia M, Muduli IC, Das SK, Mallick SN, Bag L, Pati MR. Management of Fistula-In-Ano with Special Reference to Ligation of Intersphincteric Fistula Tract. Niger J Surg 2016; 22: 1–4. DOI: 10.4103/1117-6806.169818.
  14. Giamundo P, Esercizio L, Geraci M i wsp. Fistula-tract Laser Closure (FiLaC™): long-term results and new operative strategies. Tech Coloproctology 2015; 19: 449–453. DOI: 10.1007/s10151-015-1282-9.
  15. Vogel JD, Johnson EK, Morris AM i wsp. Clinical Practice Guideline for the Management of Anorectal Abscess, Fistula-in-Ano, and Rectovaginal Fistula. Dis Colon Rectum 2016; 59: 1117–1133. DOI:   10.1097/DCR.0000000000000733.
  16. Choukroun J, Adda F, Schoeffler C i wsp. Une opportunite en paro-implantologie: Le PRF. Implantodontie 2000; 42: 55–62.
  17. Upadhayaya V, Arora A, Goyal A. Bioactive Platelet Aggregates: Prp, Prgf, Prf, Cgf And Sticky Bone. IOSR J Dent Med Sci 2017; 16: 05–11. DOI: 10.9790/0853-1605060511.
  18. Dohan Ehrenfest DM, Pinto NR, Pereda A, et al. The impact of the centrifuge characteristics and centrifugation protocols on the cells, growth factors, and fibrin architecture of a leukocyte- and platelet-rich fibrin (L-PRF) clot and membrane. Platelets 2018; 29: 171–184. DOI: 10.1080/09537104.2017.1293812.
  19. Ezzatt OM. Autologous Platelet Concentrate Preparations in Dentistry. Biomed J Sci Amp Tech Res 2018; 8: 001706. DOI: 10.26717/bjstr.2018.08.001706.
  20. Chmielewska M, Chmielewski K, Iwańczyk B i wsp. Możliwości zastosowania PRP i PRF w sterowanej regeneracji tkanek w chirurgii stomatologicznej. Implant 2014; 9: 12–16.
  21. Gołos A, Treliński J. Kliniczne zastosowanie osocza bogatopłytkowego. Hematologia 2014; 5: 252–259.
  22. Han G, Ceilley R. Chronic Wound Healing: A Review of Current Management and Treatments. Adv Ther 2017; 34: 599–610. DOI: 10.1007/s12325-017-0478-y.
  23. Cierzniakowska K, Kozłowska E, Popow A i wsp. Anal abscesses and fistulas: patient-centred care. Leczenie Ran 2023; 20: 142–149 DOI: 10.60075/lr.v20i4.52.
  24. Bartoszewicz M, Bielecki K, Bigda J i wsp. Zasady postępowania miejscowego i ogólnego w ranach/owrzodzeniach przewlekłych objętych procesem infekcji. Forum Zakażeń 2019; 10: 1–30. DOI: 10.15374/FZ2019002.
  25. Gomes F, Schuetz P, Bounoure L i wsp. ESPEN guidelines on nutritional support for polymorbid internal medicine patients. Clin Nutr 2018; 37: 336–353. DOI: 10.1016/j.clnu.2017.06.025.
  26. Degenholtz HB, Rosen J, Castle N i wsp. The association between changes in health status and nursing home resident quality of life. Gerontologist 2008; 48: 584–592. DOI: 10.1093/geront/
    48.5.584.
  27. Jackson DE, Durrant LA, Hutchinson M i wsp. Living with multiple losses: Insights from patients living with pressure injury. Collegian 2018; 25: 409–414.
  28. Haesler E, Cuddigan J, Kottner J i wsp.; Guideline Governance Group. International consumer engagement in pressure injury/ulcer guideline development: Global survey of patient care goals and information needs, in National Pressure Ulcer Advisory Panel 2019 Annual Conference. St. Louis 2019.
  29. Murphy C, Atkin L, Swanson T i wsp. Defying hard-to-heal wounds with an early antibiofilm intervention strategy: wound hygiene. J Wound Care 2020; 29 (supl. 3b): S1–S26. doi:10.12968/jowc.2020.29.Sup3b.S1.
  30. Sopata M, Jawień A, Mrozikiewicz-Rakowska B i wsp. Wytyczne postępowania miejscowego w ranach niezakażonych, zagrożonych infekcją oraz zakażonych – przegląd dostępnych substancji przeciwdrobnoustrojowych stosowanych w leczeniu ran. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran. Leczenie Ran 2020; 17: 1–21. DOI: 10.5114/lr.2020.96820.
  31. Kramer A, Dissemond J, Kim S, et al. Consensus on Wound Antisepsis: Update 2018. Skin Pharmacol Physiol 2018; 31: 28–58. DOI: 10.1159/000481545.
  32. Argenta LC, Morykwas MJ. Vacuum-assisted closure: a new method for wound control and treatment: clinical experience. Ann Plast Surg 1997; 38: 563–577.
  33. Mouës CM, Vos MC, van den Bemd GJ i wsp. Bacterial load in relation to vacuum-assisted closure wound therapy: a prospective randomized trial. Wound Repair Regen 2004; 12: 11–17. DOI: 10.1111/j.1067-1927.2004.12105.x.
  34. Ashby RL, Dumville JC, Soares MO, et al. A pilot randomised controlled trial of negative pressure wound therapy to treat grade III/IV pressure ulcers [ISRCTN69032034]. Trials 2012; 13: 119. DOI: 10.1186/1745-6215-13-119.
  35. Ford CN, Reinhard ER, Yeh D, et al. Interim analysis of a prospective, randomized trial of vacuum-assisted closure versus the healthpoint system in the management of pressure ulcers. Ann Plast Surg 2002; 49: 55–61. DOI: 10.1097/00000637-200207000-00009.
  36. Casella G, Soricelli E, Genco A i wsp. Use of platelet-rich plasma to reinforce the staple line during laparoscopic sleeve gastrectomy: feasibility study and preliminary outcome. J Laparoendosc Adv Surg Tech A 2015; 25: 222–227. DOI: 10.1089/lap.2014.0329.
  37. McAleer JP, Kaplan E, Persich G. Efficacy of concentrated autologous platelet-derived growth factors in chronic lower-extremity wounds. J Am Podiatr Med Assoc 2006; 96: 482–488. DOI: 10.7547/0960482.
  38. Cieslik-Bielecka A, Choukroun J, Odin G, Dohan Ehrenfest DM. L-PRP/L-PRF in esthetic plastic surgery, regenerative medicine of the skin and chronic wounds. Curr Pharm Biotechnol 2012; 13: 1266–1277. DOI: 10.2174/138920112800624463.
  39. Crisci A, Marotta G, Licito A i wsp. Use of Leukocyte Platelet (L-PRF) Rich Fibrin in Diabetic Foot Ulcer with Osteomyelitis (Three Clinical Cases Report). Diseases 2018; 6: 30. DOI: 10.3390/diseases6020030.
  40. Tsai HC, Chang GR, Fan HC i wsp. A mini-pig model for evaluating the efficacy of autologous platelet patches on induced acute full thickness wound healing. BMC Vet Res 2019; 15: 191. DOI: 10.1186/s12917-019-1932-7.
  41. Zhang S, Cao D, Xie J i wsp. Platelet-rich fibrin as an alternative adjunct to tendon-exposed wound healing: A randomized controlled clinical trial. Burns 2019; 45: 1152–1157. DOI: 10.1016/j.burns.2019.01.007.
  42. Yu Y, Shen J, Fang G i wsp. Use of autologous platelet rich fibrin-based bioactive membrane in pressure ulcer healing in rats. J Wound Care 2019; 28 (Supl. 4): S23–S30. DOI:10.12968/jowc.2019.28.sup4.s23.
  43. Pinto NR, Ubilla M, Zamora Y i wsp. Leucocyte- and platelet-rich fibrin (L-PRF) as a regenerative medicine strategy for the treatment of refractory leg ulcers: a prospective cohort study. Platelets 2018; 29: 468–475. DOI: 10.1080/09537104.2017.1327654.
  44. Passaretti F, Tia M, D’Esposito V, et al. Growth-promoting action and growth factor release by different platelet derivatives. Platelets 2014; 254: 252–256. doi:10.3109/09537104.2013.809060.
  45. Ratajczak J, Vangansewinkel T, Gervois P i in. Angiogenic Properties of ‘Leukocyte- and Platelet-Rich Fibrin’. Sci Rep 2018; 8 (1). DOI: 10.1038/s41598-018-32936-8.
  46. Dereure O, Czubek M, Combemale P. Efficacy and safety of hyaluronic acid in treatment of leg ulcers: a double-blind RCT. J Wound Care 2012; 21: 131–139. DOI: 10.12968/jowc.2012.21.3.131.
  47. Lee M, Han SH, Choi WJ i wsp. Hyaluronic acid dressing (Healoderm) in the treatment of diabetic foot ulcer: A prospective, randomized, placebo-controlled, single-center study. Wound Repair Regen 2016; 24: 581–588. DOI: 10.1111/wrr.12428.
  48. Frankova J, Kubala L, Velebny V i wsp. The effect of hyaluronan combined with KI3 complex (Hyiodine wound dressing) on keratinocytes and immune cells. J Mater Sci Mater Med 2006; 17: 891–898. DOI: 10.1007/s10856-006-0179-6.
  49. Slavkovsky R, Kohlerova R, Jiroutova A i wsp. Effects of hyaluronan and iodine on wound contraction and granulation tissue formation in rat skin wounds. Clin Exp Dermatol 2010; 35: 373–379. DOI: 10.1111/j.1365-2230.2009.03559.x.
  50. Sobotka L, Velebný V, Smahelová A, Kusalová M. Komplex hyaluronanu a jódu –hyiodine – nova metoda pri terapii diabetických defektů [Sodium hyaluronate and an iodine complex – Hyiodine – new method of diabetic defects treatment]. Vnitr Lek 2006; 52: 417–422.
Sharing is good!

Leave a comment